Yatay Freze (Alt Freze) Makinesi

En önemli şekillendirme makinelerinden biri olan alt freze, parçalara lamba, kiniş kordon, pah, erkek zıvana, kırlangıç kuyruğu kızak ve kanal açma, kenar şekillendirme ve temizleme gibi çok amaçlı olarak kullanılabilmektedir. Piyasada, yatay freze olarak anılan makinenin, motor ve milinin tablanın altında olması nedeniyle, "Alt Freze" olarak adlandırılması yerinde olur.

Şekil 1: Yatay (alt) Freze makinesi

Şekilden de görülebileceği gibi, makinenin başlıca elemanları şunlardır;

• Tabla: Parçalarının üzerinde işlenmesi nedeniyle, tabla, parça işlemeyle ilgili tüm yardımcı aparatları üzerinde bulundurur. Tabla üzerinde bulunan aparatlar ve işlevleri şunlardır.

• Siper Bağlama ve Talaş Toplama Düzeni: Parçaların işlenmesi esnasında, işleme derinliğinin ayarlanması için siperin ileri-geri hareket etmesi gerekir. Bu hareket, siper bağlama düzeni ile sağlanır. Makine modellerine göre değişebilmekle beraber, siper, gövdesine uyacak aralıkta bağlanmış dik iki cıvata ve üstten takılan kollu veya saplı vidalarla tablaya bağlanır. Siperin ince ayarı ise, özel vidalarla sağlanır.
• Mil Boşluğu: Milin yukarı çıkması ve çalışması için, tablanın ortasında bırakılan boşluktur. Ayar, sökme ve takma işlemlerinde çalışma rahatlığı açısından boşluk kapakları parçalı olarak yapılır ve isteğe göre genişletilebilir veya daraltılabilir.

• Siper: İş parçalarının dayanarak düzgün ve belirli bir doğrultuda ilerlemesini sağlar. Siperin ana gövdesi, dökme demirden, siper bağlama ve talaş toplama düzeni olarak yapılır. Parçaya yataklık eden esas siper ahşaptan yapılır ve ileri-geri hareketi sağlayacak bir bağlama düzeni ile bağlanır. İş parçalarının dayanarak düzgün ve belirli bir doğrultuda ilerlemesini sağlar. Siperin ana gövdesi, dökme demirden, siper bağlama ve talaş toplama düzeni olarak yapılır. Parçaya yataklık eden esas siper ahşaptan yapılır ve ileri-geri hareketi sağlayacak bir bağlama düzeni ile bağlanır. Ahşaptan yapılmış ön ve arka siper parçaları, genellikle aynı doğrultuda kullanılmakla birlikte, yapılacak işin özelliğine göre özel ayar düzeni yardımıyla, talaş kalınlığı kadar farklı doğrultuda ayarlanabilir. Aynıca siper parçaları, kullanılan kesicinin çapına göre birbirine en yakın ve emniyetli bir aralıkta ayarlanır.

Şekil 2: İşleme göre siper ayarları

• Mil: Üzerine çeşitli şekillerde takılan kesiciler vasıtasıyla esas şekillendirme işlemini gerçekleştiren ana elemanlardan biridir. Mil, tabla düzlemine dik konumda çalışır ve istenilen açıda eğimlendirilebilir. Üst ve yan baskı çubukları ve koruyucu. Milin eğimlendirilmesi Freze milinin dibi genellikle koniktir ve motordan hareket alarak dönen mil, kovanı içine yerleştirilerek bağlama somunu ile sıkıştırılır. Milin diferansiyel somunu ile üstten ve kasnak altından bağlanması görülmektedir. Bazı alt freze modellerinde değişik çaplara sahip miller kullanılabilmektedir. Mil çapı ve buna bağlı olarak devir hızı arttıkça milin salınım olasılığı artmakta ve buna bağıl olarak yatakların aşınma riski de artmaktadır. Bu risk özellikle, tüm baskı kuvvetinin mile verilmesi nedeniyle şablon şekillendirmede daha fazladır. Bunu önlemek için "kılavuz yüzük" kullanılır. Kırlangıç kuyruğu kanal bıçağı bağlamak üzere, bazı millerin tepesine vida deliği açılmıştır. Ayrıca bıçağın yandan vidalandığı özel kısa miller ve düz profilli yaprak bıçakları bağlandığı yarık millerde kullanılabilir.

• Otomatik Besleme Düzeni: Sipere dayanarak işlenen parçaların seri bir şekilde beslenmesinde kullanılır. Parça, beslemeye kaptırıldıktan sonra itme yapılmaz, yeni bir parça verilir. Otomatik sürücü, tabla üzerinde bu amaç için hazırlanmış deliklere cıvatalarla bağlanır (Şekil 253). Kullanılmayacağı zaman, makineden tamamen uzaklaştırılır veya siper arkasına alınır.

Şekil 3: Otomatik sürücü

• Yardımcı Destek: Kapı, pencere ve kapak gibi, boy ve genişlikleri büyük ve ağır olan işlerin kenarlarına lamba, pah gibi oluşumların uygulanması esnasında gerekli önlem alınmazsa veya tabla genişliği yeterli olmazsa, iş tabladan aşağı düşmek isteyecek bu da işlemin sağlığını etkileyecektir. Bu sakıncayı önlemek için, tabla içerisine sürülebilen hareketli destekten faydalanılır.

• Kızaklı Gönye Siperi: Genişliği dar olan parçaların boy profillendirilmesinde parçaların emniyetli bir şekilde itilmesi amacıyla kullanılır. Kızaklı gönye siperi, daire testerelerde olduğu gibi direkt tabla üzerine açılmış bir kanal içinde çalışabileceği gibi ,makinanın ön tarafına yapılmış özel bir kızak düzeni ile de çalışabilir.

Şekil 4: Kızaklı gönye siperi

Makinede Çalışma Güvenliği

• Hiçbir zaman parça serbest elle verilmemeli, bir siper veya kalıp kullanılmalıdır.

• Üst ve yan baskı çubukları ve koruyucular, mümkün olan her durumda kullanılmalıdır.

• Parçanın besleme yönü, bıçağın dönü yönüne ters olmalıdır.

• Fırlatma riski nedeniyle, işleme anında parça geriye doğru çekilmemelidir. Yana doğru kaydırılarak işlem dışına alınmalı veya makine durdurulduktan sonra çekilmelidir.

• Çalışmaya başlamadan önce, tabla üzerindeki tüm araç ve malzemeler alınmalıdır.

• Bıçakların tam olarak aynı ağırlık ve genişlikte olmasına dikkat edilmeli, bir topta tek bıçak kullanılacağı zaman, bu bıçağın karşısına aynı ağırlıkta başka bir bıçak takılmalıdır.

• Makineyi çalıştırmadan önce, milin serbest olup olmadığı elle çevirerek kontrol edilmelidir.

• Her ayarlamadan sonra, işleme başlamadan önce tüm cıvata, somun ve vidalanın sıkılıp sıkılmadığı kontrol edilmelidir.

• Bol ve sarkık elbiselerden kaçınılmalı, rahat bir iş önlüğü tercih edilmeli, kravat varsa çıkarılmalı veya emniyet altına alınmalı, uzun kollu giyeceklerden sakınılmalı veya kollar kıvrılmalıdır.

• Çalışma esnasında, tüm dikkat işe verilmeli, başka yere bakılmamalı başkası ile konuşulmamalıdır.

• Küçük parçalarla çalışılmamalıdır.

Makinede İşleme Kuralları

Alt freze makinesi en çok kullanılan ahşap işleme makinelerinden biri olmasının yanı sıra en tehlikeli makinelerden biridir. Bu nedenle, parça işleme anında bazı kurallara uyulması gerekmektedir.

Alt freze makinesinde, parçaların verilmesinde üç farklı yöntem uygulanmaktadır;

1. Parçanın sipere dayanarak işlenmesi: 
2. Parçanın rulmana dayanarak işlenmesi.
3. Parçanın, bir kalıp üzerine bağlandıktan sonra rulmana dayanarak işlenmesi.

Parçanın Sipere Dayanarak İşlenmesi: 

Bu yöntem, daha çok düz parçalara lamba, kiniş, profil açma ve rendeleme işlerinde kullanılır. Şekillendirme işlemlerinde, ön ve arka siper aynı hizada ayarlanırken rendeleme işlemlerinde arka siper

talaş kalınlığı kadar öne çıkarılır.

Şekillendirme, bıçak, siperin dikey düzlemine göre profil derinliği kadar dışarı çıkartılır ve makine çalıştırılmadan parça ile birlikte ön ayarlama yapılır ve ondan sonra esas işleme geçilir. Genişliği ve derinliği fazla olan profiller, işin özelliğine göre birkaç genişlik ve derinlik ayarı ile makinadan geçirilmelidir. Özellikle tek bıçaklı işlemlerde, bu kural daha da önem kazanır. Alt frezede siper kullanımı ve parçanın verilmesi Makinenin kendi siperi dışında, makine milinin yatmaması durumunda pah açma, iç ve dış bükey parçalarının şekillendirilmesi işlemlerinde, atölye şartlarına göre yapılmış ahşap siperler kullanılabilir.

Parçanın Rulmana Dayanarak İşlenmesi:

Eğmeçli dış hatlara sahip parçaların şekillendirilmesinde makinenin kendi siperinden veya atölyede yapılacak siperlerden faydalanılamaz. Bu gibi durumlarda, makine miline takılan rulmanlardan faydalanılır. Maksimum talaş derinliği rulmanın dış çevresi ile bıçağın dış çevresi arasındaki mesafedir.

Parça işlenirken, parçanın tek dayanak noktası rulmanın dış çevresindeki çizgi olduğundan, parçanın başlangıçta bıçağa verilmesi oldukça tehlikelidir. Bu nedenle, parça bıçağa verilirken, emniyet açısından, bıçağa yakın bir pozisyonda tabla üzerine bir pim takılması veya parça yerleştirilmesi yerinde olur. Parça boylarının rulmana dayanarak işlenmesinde, tablaya takılabilen kızaklı gönye siperlerinden veya bu amaçla yapılmış tablalardan yararlanılmalıdır..

Parçanın Bir Kalıp Üzerine Bağlandıktan Sonra Rulmana Dayanarak İşlenmesi: 

Parça genişliği daraldıkça, parçanın emniyetli bir şekilde bıçağa verilmesi güçleşir ve tehlike artar. Bu durumda, parçanın, aynı dış hatlara ve özel bağlama düzenlerine sahip bir kalıp üzerine veya içine oturtularak işlenmesi gerekir.