Dikey Freze (Üst Freze) Makinesi

Dikey freze makinesinde, yatay freze makinesinde gerçekleştirilen düzgün ve eğmeçli parçaların kenarlarının şekillendirilmesi işlemlerinin yanı sıra, dar ve geniş parçaların yüzeylerinin şekillendirilmesi işlemlerinde kullanılır. Alt freze makinesinin tersine, üst freze makinesinde, kesici, tablanın üstünde çalıştığından "üst freze" adını alır. Piyasada "şaküllü freze" olarak da adlandırılır.

Şekil 1: Dikey (üst) freze makinesi

Dikey freze makinesinin ana elemanları;

• Tabla: iş parçalarının, üzerinde kaydırılarak işlenmesine yardımcı olur. Çoğu mo delde tabla, aşağı yukarı hareketlidir ve bu hareket tablanın hemen altında bulunan ayar volanı ile sağlanır. Tablanın bu şekilde hareketi çalışma yüksekliğinin çok alçak veya çok yüksek olmasına neden olabilir. Bu durumda işçinin çalışması güçleşeceğinden verimlilik azalır. Ayrıca, tablanın hareketi sınırlı olduğundan, bu aralığın dışındaki kalınlıklara sahip parçaların ve işlerin işlenmesi mümkün olmaz. modelde, tabla çalışma yüksekliğinde sabitlenmiş olup, hareketin üst kola verilmesiyle, daha kalın parçaların ve hatta montajlanmış işlerin bile işlenmesine olanak sağlanmıştır. Yüzey şekillendirmesinde, alttaki kalıba ve düzgün ve eğmeçli parçaların şekillendirilmesinde bıçağa kılavuzluk etmek üzere, tabla üzerinde bir kılavuz pimi bulunur.

• Motor ve Mil: Üst freze motoru, kızaklı yataklar aracılığıyla kol üzerinde ve kol aracılığıyla yine kızaklı yataklarla aşağı yukarı hareketlidir. Tablanın hareketli olduğu modellerde, bu hareket sadece kol üzerindedir. Motorun kol üzerindeki ve kolun sütun üzerindeki hareketleri, kumanda düğmeleri ile otomatik olarak sağlanır. Bıçağın işe dalma miktarı, ayarlı stop vidaları yardımıyla sağlanır. Bu hareket ise, aşağıdaki ayak pedalı ile sağlanır. Motora akuple olan milin ucunda, bıçakların bağlandığı özel bir kovan bulunur.

• Bıçaklar: Üst freze makinesinde, matkap biçimli silindirik gövdeli bıçaklar kullanılır. Bu bıçaklar, tek ağızlı ve çok ağızlı bıçaklar olmak üzere iki gruptur. Bu bıçaklarla ilgili açıklamalar için ilgili bölüme bakınız. Makine modellerine bağlı olarak, freze makinelerinde etkinliği arttırıcı özel eklentiler de kullanılabilmektedir. Bunların başlıca aşağıda verilmiştir.

Şekil 2: Tek ve çok ağızlı bıçaklar

• Otomatik Besleyici: Bu sistemde, biri kesici ile aynı aks üzerinde sabit ve diğeri hareketli olmak üzere iki lastik besleme makarası bulunmaktadır. Bu iki makara, bir kalıp üzerine sabitlenmiş iş parçasını otomatik olarak besler. Beslenmenin otomatik olarak yapılması, kalifiye olmayan işçi kullanılabilmesi, standart bir üretim ve daha iyi perdah kalitesi, standart bir besleme hızı, operatör emniyeti ve yorgunluğu azaltılması gibi avantajları da beraberinde getirir. Kılavuz pimi veya siper kullanılacağı zaman, bu iki marka çıkarılabilir.

• Mekanik Baskı Düzeni: Diğer sıkma sistemleri ile sabitlenemeyen, küçük iş parçalarının sıkılması için kullanılır.

• Vakumlu Sıkma Düzeni: Diğer geleneksel sıkma düzenleri ile sabitlenemeyen hassas yüzeylere sahip parçaların işlenmesinde özellikle kullanılır.

• Otomatik Derinlik Ayarlama Düzeni: Hidrolik olarak çalışan yüzdürmeli kafa düzeni işlenen işin dış hatlarına bağlı olarak ve istenen kesme derinliğinde, kesiciyi otomatik olarak indirir ve kaldırır. Bu şekilde düz ve hafif eğmeçli yüzeyler, çerçevelerin iç ve dış profilleri ve oymalar homojen bir kesme derinliğinde ve maksimum kesinlikle otomatik olarak işlenebilir.

Şekil 3: Otomatik derinlik ayarlama düzeni

• Siper: Düzgün parçaların işlenmesinde kullanılır. Bıçak siperden kesme derinliği kadar taşkın tutulur.

Makinede Çalışma Güvenliği

• Bıçakların kovana sağlam bir şekilde bağlandığından emin olunmalı ve kör bıçakla çalışılmamalıdır.

• Siper veya kılavuz piminin sabitlendiği kontrol edilmelidir.

• Parçalar, bıçakların dönü yönüne ters olarak verilmelidir.

• İş parçası ve kalıp, sağlam bir şekilde tutularak hareket ettirilmelidir.

• Ayak pedalı ile motor yukarı kaldırılırken, tespit mandalının sesi duyulmadan. pedal serbest bırakılmamalıdır. Motor indirilirken de pedal ayakla desteklenmeden inan mandal serbest bırakılmamalıdır.

• Şalteri açılmadan önce, kovan elle çevrilerek, bıçağın serbestçe döndüğü kontrol edilmelidir.

• Tüm ayarlamalar, kesici ölü noktada iken yapılmaktadır.

Dikey Freze Makinesinde işleme Özellikleri

Üst freze makinesinde gerçekleştirilen işlemler, genelde, yüzey şekillendirme ve kenar şekillendirme olmak üzere başlıca iki grupta toplanabilir. Yüzey şekillendirme işlemleri, oyarak şekillendirme işlemleri olarak anılır. Bu amaçla, öncelikle, sert ağaçtan, kontrplaktan veya çok sayıda seri işler için yumuşak metalden işin büyüklüğüne uygun bir alt kalıp parçası hazırlanır. İşlenecek şeklin tam ölçüsündeki benzeri, kalıbın alt yüzeyinde kesilerek ve oyularak boşaltılır. 

Daha sonra, işlenecek tabla, kalıbın işlenen yüzeyi altta kalacak şekilde kalıp üzerine bağlanır. Basit ve az sayıdaki işlenecek parçanın kalıba bağlanması, kalıp üzerine çıkılan sivri pimlerle yapılabilir. Çok sayıda parça işlenecekse, kalıp üzerinde daha kolay ve sağlam bağlama düzenleri geliştirilmelidir. Bu amaçla pnömatik ve mandallı sıkma düzenleri kullanılabilir (Şekil 4).

Şekil 4: Yüzey şekillendirme ve sıkma işlemi

Kalıp ve işe uygun sıkma düzeni hazırlandıktan sonra, makine ile ilgili bıçak ve yükseklik ayarlamaları yapılır. Daha sonra, yüzeysel oyma işlerinde kalıp pim üzerinde gezdirilerek, Çerçeve şeklindeki yüzeysel şekillendirme işlemlerinde kalıp pime dayandırılarak işlem gerçekleştirilir.

Üst freze makinesinde kenar şekillendirme işlemlerinde ise siper, kılavuz pimi ve bıçağa bağlı durumda bulunan rulmandan yararlanır. Düz parçaların kenarların şekillendirilmesinde, makinanın siperinden yararlanılır. Bıçak siperden, şekillendirme derinliği kadar taşkın tutulur ve parça sipere bastırılarak işlem gerçekleştirilir. Kılavuz pimi ve rulman, eğmeçli işlerin kenarlarının şekillendirilmesinde kullanılır. Bu tür işlerde de, eğmecin dış hatlarına uygun bir kalıp hazırlanır ve iş bu kalıp üzerine bağlandıktan sonra işlem gerçekleştirilir. Daha önce bahsedilen sıkma düzenlerinin yanı sıra, küçük işlerde çeşitli sıkma düzenleri kullanılabilir.